Antosan sakedap...

26 Desember 2011

Slideshow Buku Jeung Majalah

Nitenan jilid buku atawa majalah bisa jadi alat pikeun nyawang atawa nyoreang alam ka tukang. Tina gaya, setting huruf, keretas, gambar-gambar anu dipintonkeun bakal aya gambaran pikeun ngira-ngira waktu dipedalkeunana eta majalah atawa buku.

Ngan gambar-gambar jilid jeung majalah nu dipintonkeun di dieu memang geus teu asli, dina harti geus dielas-elis tur direkayasa make software. Tapi desain utamana mah ngahaja henteu diuprak-oprek, sangkan karasa nuansa aslina. Sababaraha diantarana aya oge anu malulu imajinatif sabab memang bukuna henteu kungsi medal, saperti jilid 22 Dongeng jeung Sasakala, upamana.

Ah, ngaranna ge heuheureuyan, mun aya nu teu sapagodos wayahna ulah janten emutan :) Nyanggakeun...



SundaBlog

Hak Cipta ditangtayungan ku undang-undang. Salira diwenangkeun nyutat ieu tulisan - boh sapalih atanapi sagemblengna - kalawan sarat kedah nyerat ngaran nu nulis sareng live link (tumbu anu tiasa di-klik) ka SundaBlog. Mugi janten perhatosan.
Aos seratan sagemblengna...


23 Desember 2011

Wilujeng Angkat Kang Aom

Dunya seni Tatar Pasundan deui-deui kaleungitan putra pinilih. Asa anyar keneh Kang Ibing ninggalkeun urang sadaya, ayeuna geletuk deui Aom
Aom Kusman Kartanagara
Kusman, seniman anu sarua icikibung dina dunya lawak, mulih ka jati mulang ka asal, pukul 4.30 tadi subuh.

Aom Kusman Kartanagara, kalahiran Sukabumi 24 Juni 1946, kaasup salah sahiji pelawak senior Indonesia. Lian ti ngabodor jeung De Kabayan, Aom Kusman oge kungsi jadi host acara TV populer Kuis Siapa Dia di TVRI.

Wilujeng angkat Kang Aom, muga-muga dipaparin jalan anu ngabulungbung dina enggoning ngadeuheus ka Mantenna di alam kalanggengan. Inna lillahi wa inna ilaihi roji'un.



SundaBlog

Hak Cipta ditangtayungan ku undang-undang. Salira diwenangkeun nyutat ieu tulisan - boh sapalih atanapi sagemblengna - kalawan sarat kedah nyerat ngaran nu nulis sareng live link (tumbu anu tiasa di-klik) ka SundaBlog. Mugi janten perhatosan.
Aos seratan sagemblengna...


22 Desember 2011

Indung

Hari Ibu. Kitu disebutna unggal nincak tanggal 22 Desember. Poe pangeling-ngeling pikeun para indung di Indonesia. Tujuanana tangtu pikeun ngahormat indung, kaum wanita dina harti anu jembar.

Hari Ibu ngan saukur momentum formal, sabab enas-enasna mah ngamulyakeun indung lain ngan ukur dina Hari Ibu. Unggal renghapna napas, ketegna jajantung, obahna awak, sawadina dipake upaya pikeun ngamulyakeun indung. Ku naon pangna kudu kitu?

Asana teu kudu dibahas deui kunaon pangna kudu kitu. Mangga urang sami-sami emutan bae kumaha nyaahna nu jadi indung ka urang. Ti mimiti ngakandung ngakandung salapan bulan lilana, nepi ka ayeuna geus nincak dewasa kanyaah indung teu robah-robah. Najan sakumaha baongna nu jadi anak, indung mah angger nyaah. Tong boro saukur kitu, dalah nandonkeun nyawa waktu ngalahirkeun urang oge apan dilakonan kalawan iklas. Sato wae anu dipikanyaah ku urang, pan sok katempo malik nyaah. Komo deui urang mah da manusa. Piraku deui rek tega mulangkeun cisusu indung ku lampah anu matak nganyerikeun manahna.

foto: http://kemonbaca.blogspot.com/
Ngamulyakeun indung lain ngan ukur mukpruk ku harta banda, sabab mun kitu carana, karunya teuing nu teu boga harta. Hormat tilawat kanu jadi kolot, eta oge geus nembongkeun niat ngamulyakeun tur mikanyaah. Peupeuriheun mulang tarima mah da moal nepi, moal kabadanan. Kanyaah jeung jasa indung moal bisa ditukeuran sanajan ku naon bae. Atuh ulah-ulah nganyerikeun manahna.

Anu leuwih alus mah tangtu nya hormat nya nyukupan ku dunya barana. Tapi lamun can mampuh, nya sakadugana bae, sabab ku kakara niat oge pan ari kahadean mah geus dicatet ku malaikat. Jeung sakali deui kade poho, hormat, nyaah, deudeuh kanu jadi indung teh lain ngan ukur dina Hari Ibu wungkul, sabab indung oge nyaahna ka urang teh teu kawatesanan ku waktu.

Nu baroga keneh indung, prak ti ayeuna keneh rek mikanyaah indung mah, tong diengke-engke, bisi hanjakal. Aya rejeki sautak-saeutik, tong poho kanu jadi kolot. Lain sual gede leutikna mere ka kolot mah, tapi sual niat jeung kaiklasanana. Muga-muga urang sadaya kaasup jalma-jalma anu mulya tur ngamulyakeun indung. Meungpeung indung jumeneng keneh, meungpeung anjeunna tiasa keneh ngadu'akeun urang, sangkan hirup waluya tur barokah.

* Tilam kadeudeuh keur Indung, pun biang nu dumuk di kalanggengan.

SundaBlog

Hak Cipta ditangtayungan ku undang-undang. Salira diwenangkeun nyutat ieu tulisan - boh sapalih atanapi sagemblengna - kalawan sarat kedah nyerat ngaran nu nulis sareng live link (tumbu anu tiasa di-klik) ka SundaBlog. Mugi janten perhatosan.
Aos seratan sagemblengna...


12 Desember 2011

NOREK

Norek beda jeung torek, sanajan asal kecapna memang tina torek. Lamun torek hartina teu bisa ngadenge alatan panyakit, norek mah teu kitu. Norek hartina embung ngadenge atawa api-api torek sabab saenyana mah teu torek teu sing. Lamun torek sifatna pasif sabab lain kahayang manehna, sabalikna ari norek mah aktif sabab dilampahkeun kalawan sadar atawa ngahaja.

Kajadian mahasiswa (Sondang Hutagalung, mahasiswa semester pamungkas Fakultas Hukum UBK) anu ngaduruk karep di hareupeun istana Presiden sawatara waktu ka tukang estu matak geunjleung. Moal samata-mata manehna tega nelasan awak sorangan lamun euweuh sabab musababna. Jeung tangtu moal milih tempat di hareupeun istana lamun euweuh alesanana. Sanajan euweuh nu ngajelaskeun, jelema awam samodel kuring oge geus bisa neguh naon anu jadi kasang tukang tina insiden anu matak kukurayeun ieu teh.

Istana jeung Presiden minangka salah sahiji simbol institusi kakawasaan panggedena di ieu nagara lir ibarat ditampiling di hareupeun jalma loba, nya nyeri nya wirang (kuduna mah). Kajadian ieu teh minangka refleksi tina puncak kakuciwaan tur rasa frustrasi ra'yat leutik kana performance tilu pilar demokrasi anu dianggap teu mampuh ngama'murkeun warga nagarana. Lembaga eksekutif, judikatif jeung legislatif geus gagal nembongkeun gawe rancage dina enggoning ngokolakeun nagara nepi ka nimbulkeun kateuadilan.

Kumaha tanggapan ti para pangagung nagara? Nepi ka danget ieu sakanyaho kuring kakara nepi kana 'ucapan belasungkawa', 'turut prihatin', sarta kalimah-kalimah normatif sejenna. Saolah-olah kaleungitan nyawa salah saurang warga teh lain masalah gede. Respons maranehna kakara nepi kana level tamba bau sungut alias lips service. Padahal idealna mah hal ieu teh kudu dijieun panggeuing tur dijieun panginditan pikeun introspeksi bari jeung prakna bebenah kalawan daria.

Jadi inget kana dongeng politisi Jepang anu kabaud korupsi. Cenah duit anu dikorupsina teh mun dirupiakeun mah ukur welasan juta. Barang kanyahoan, manehna kacida ngarasa wirangna sabab dina budaya manehna mah ngagasab atawa maok duit (boh duit pribadi atawa duit nagara) dianggap aeb anu pohara sarta geus ngawiwirang kulawarga. Pikeun nebus kasalahan euweuh deui carana iwal ti harakiri (nelasan karep). Nya manehna bebeja ka indungna sakalian pamitan samemeh maehan karep. Kumaha ceuk indungna? "Jung kasep tong diengke-engke, tamaha hidep geus ngawiwirang ngaran kulawarga!"

Nepi ka kituna ari batur. Muji ku pengkuhna dina ngajungjung harga diri, lain soal nelasan karepna. Kumaha ari di urang? Teu kudu dicaturkeun, sarerea oge pasti nyakseni ku anjeun. Koruptor nu lolos dina tuduhan kalah sarangah-serengeh semu bungah. Atuh dina unggah balewatangan nepi ka diberokna, ah paling ge sababaraha taun, kabual keneh ku hasil korupsi anu moal beak didahar ku tujuh turunan. Estu euweuh pisan kaera sok komo deui kasieun ku azab ti Pangeran mah. Nya mental saperti kieu pisan anu nyababkeun mahabuna korupsi tur kateuadilan di urang, nepi ka kajadian protes brutal nelasan karep awahing ku kuciwa tur frustrasi jajaka nu ngaran Sondang.

Sondang oge sabenerna ngan saukur simbol. Simbol tina kakuciwaan tur rasa frustrasi anu karandapan ku ratusan juta warga Indonesia. Kakuciwaan anu lolobana mah teu kungsi kedal. Atawa kedal tapi henteu meunang respons anu samistina, sabab demokrasi di urang teh saestuna kakara nepi kana cangkang. Demokrasi ngan saukur papaes lambe. Malah cek Mang Endo tatangga kuring mah, demokrasi teh hartina kaos, bandera partai, jeung mie instan gratis. Lima taun sakali eta ge.

Lamun kuring ditanya sual panuju atawa henteuna kana lampah Sondang nelasan karep, jawaban kuring jelas teu panuju. Kalah kumaha wae oge ieu teh kritik dina wujud lampah ekstrim anu teu dipirido ku Pangeran. Tapi kuring tangtu kacida teu panujuna kana tanggapan para gegeden anu karasana hare-hare, jiga nu euweuh masalah nanaon. Kritik brutal anu kajadian dina kongkolak mata wae geus teu dianggap, atuh komo kritik anu ngan saukur disidem ti kajauhan, teu kedal, atawa ngan saukur ditulis dina blog anu boa aya nu maca boa henteu.

Kuring yakin, insiden Sondang teh ngan saukur puncak tina gunung es. Di handapeunana gumulung kakuciwaan tur rasa frustrasi anu leuwih gede tur rohaka. Lamun tanggapan para gegeden ukur sahinasna, hare-hare sarta jiga nu api-api teu ngadenge alias norek saperti nu kajadian kiwari, teu mustahil hal ieu teh bakal jadi bom waktu anu baris ngabeledug ngancurkeun ieu nagara -dina harti injeuman atawa oge harti saujratna- duka iraha.

Naudzubillah!

SundaBlog

Hak Cipta ditangtayungan ku undang-undang. Salira diwenangkeun nyutat ieu tulisan - boh sapalih atanapi sagemblengna - kalawan sarat kedah nyerat ngaran nu nulis sareng live link (tumbu anu tiasa di-klik) ka SundaBlog. Mugi janten perhatosan.
Aos seratan sagemblengna...


02 Desember 2011

Ebook Gratis: Arulin Di Pilemburan

Mun ditanya: Naha loba ahli basa Sunda di Tatar Sunda? Jawabanana: Ngaleuya! Ngaleuya hartina loba pisan. Tangtu loba pisan nu dilakukeun ku aranjeunna dina enggoning ngamumule ki Sunda. Tapi, punten, dina panenjo kuring mah, kalolobaanana leuwih neueul dina tataran teoretis. Seminar tea, simposium tea, diskusi tea, nulis karya ilmiah tea, jrrd. Nu jadi masalah, naha hal-hal nu dilakukeun ku aranjeunna teh nepi ka handap? Ka masarakat non-ilmiah?

Dina tataran praktis, urang bisa nyaksian sorangan kumaha kaayaanana dina mangsa kiwari. Sabaraha jam pangajaran basa Sunda di SD, SMP jeung SMA dina samingguna? Sabaraha judul buku basa Sunda anu medal dina sataun? Sabaraha hiji media basa Sunda nu medal sacara profesional? Acan deuih lamun ngomongkeun sual penyebaranana. Media basa Sunda upamana, salila ieu kesanna ngan ukur nulis keur sorangan, dibaca ku sorangan. Nu macana eta-eta keneh, saguliwek-guliwek keneh. Tuang jinis!

Lamun nempo kamajuan teknologi, utamana internet, sabenerna ieu teh bisa dimangpaatkeun pikeun ngawanohkeun basa Sunda (keun heula budayana mah, basana we heula) ka para nonoman Sunda nu salila ieu jiga nu diapilainkeun. Basa Sunda kesanna ngan wungkul keur generasi kolot, generasi buhun, generasi jadul. Padahal mun nilik potensi, internet bisa jadi media nu kacida efektifna dina ngawanohkeun basa Sunda ka maranehanana (para nonoman). Upamana bae ku jalan ngalobaan ebook dina basa Sunda anu katenjona modern, desainna teu tinggaleun, teu ngerakeun jsb.

Hanjakalna nepi ka danget ieu, ebook dina basa Sunda tetela masih bisa diitung ku ramo. Padahal rea sastrawan, ilmuwan, inohong Sunda nu rubak rejeki rubak ijasah, tapi teu katenjo ketakna dina sual ieu. Mun terus-terusan ukur ngulibek dina sual teori bari jeung teu prak ngalakukeun gawe nyata, jigana masing totonggengan ceurik getih oge hese kahontalna hayang nanjeurkeun ki Sunda teh. Lain teu perlu teori, ngan leuwih alus mun bari jeung prakna!
Balik deui kana sual ebook, tibatan euweuh pisan, nyanggakeun tah ebook basa Sunda, judulna Arulin di Pilemburan, yasana bapa Akub Sumarna. Ieu ebook nu desainna teu eleh ku ebook wedalan luar negeri teh (dijamin moal ngerakeun), nyaritakeun kaulinan-kaulinan bihari nu ayeuna mah duka aya keneh duka teu aya. Ka nu pernah ngalaman, itung-itung mulangkeun panineungan. Atuh ka nu ngarora, minangka bekel pikeun nambahan pangaweruh, sangkan jadi nyaho yen kaulinan-kaulinan barudak nu aya dina ieu ebook teh pernah aya jeung hirup di tatar Pasundan.

Najan teu lengkep pisan, aya 17 kaulinan barudak Sunda nu dibahas dina ebook format PDF nu kandelna 58 kaca ieu teh. Dicaritakeun dina gaya ngadongeng wangun carita pondok (henteu teoretis), nepi ka matak pogot nu maca. Ieu ebook oge dipasieup ku 17 ilustrasi mangrupa gambar pikeun mantuan ngajelaskeun kaulinan anu keur dicaritakeun.

Ebook Arulin di Pilemburan tiasa diundeur di dieu. Wilujeng maos.

SundaBlog

Hak Cipta ditangtayungan ku undang-undang. Salira diwenangkeun nyutat ieu tulisan - boh sapalih atanapi sagemblengna - kalawan sarat kedah nyerat ngaran nu nulis sareng live link (tumbu anu tiasa di-klik) ka SundaBlog. Mugi janten perhatosan.
Aos seratan sagemblengna...


Sarsilah Ngaran Patempatan

Majalaya, Soréang, Banjaran, Bandung…

Sempalan lagu “Borondong Garing” di luhur téh ngandung déskripsi sawatara ngaran tempat nu aya di Tatar Sunda. Demi nataan ngaran-ngaran tempat téh ilaharna sok disebut toponimi. Nurutkeun kajian folklore, toponimi téh bagian tina élmu onomastika (onomastics), anu ulikanana ngawengku di antarana baé: méré ngaran jalan, ngaran atawa jujuluk jalma, ngaran kadaharan, ngaran bubuahan kaasup asal-usul (legénda) ngaran hiji tempat dumasar kana ’sajarah’ ngajanggélékna.

Nataan ngaran tempat tangtu bakal loba rambat kamaléna lantaran ngajujut ngaran tempat mah teu cumpon ku nyawang ngan tina hiji aspék baé. Nya sawadina kudu dijujut deuih rupa-rupa informasi nu nyampak disatukangeun kaayaan éta tempat. Kumaha pakuat-pakaitna antara ngaran tempat jeung éta informasi? Ilustrasi di handap saeutikna baris méré gambaran anu écés.

Upamana, mun ti Subang rék ka Bandungkeun urang tangtu bakal ngaliwatan Tanjakan Émén. Éta tempat téh pernahna di kebon entéh, méméh gerbang Tangkuban Parahu. Mun dititenan éta ngaran tempat téh ngandung sababaraha informasi. Kahiji, pangna disebutkeun Tanjakan Émén nurutkeun setting fisikal (morfogéologis atawa kontur permukaan bumi) lantaran éta jalan téh nanjak (nanjeur). Kadua, di éta tanjakan téh nurutkeun setting sosial, cék sakaol mah (kira-kira taun 70-an) kungsi aya kajadian nu matak geunjleung. Di éta tempat, kungsi aya supir ompréngan Bandung-Subang cilaka, ngan duka alatan tabrakan duka tigebrus, nepi ka maotna. Ngaranna Émén. Ari cék mitos (setting kultural), lamun nu rék ngaliwat ka éta tempat kudu ngalungkeun roko ngarah salamet.

Kasus-kasus modél kitu téh bisa baé kapanggih di unggal tempat. Tina rupa-rupa informasi nu diébréhkeun dina ilustrasi téh tétéla ngaran tempat téh ngurung kana aspék-aspék fisikal, sosial jeung kultural ngeunaan éta tempat.

Mun dijujut, di urang (Tatar Sunda) teu saeutik ngaran tempat nu diasosiasikeun jeung rupa-rupa talajak alam (setting fisikal) nu pernah aya. Aya sababaraha pola nu maneuh raket jeung asosiasi, biasana ku cara matalikeun ngaran tempat jeung talajak alam téa. Éta pola téh bisa dicirian ku: kahiji, pola linier nyaéta ngaran tempat sacara langsung diadaptasi tina talajak alam. Demi talajak alam téh bisa ngawengku aspék hidrologis, aspék morfogéologis (kontur permukaan taneuh) jeung aspék biologis. Ari nu dimaksud pola nu kadua nyaéta ngaran tempat nu dicokot tina dua atawa leuwih boh talajak alam boh aspék sosiokultural dibarungkeun jadi hiji ngaran (konsép).

Ngaran patempatan nu ngindung kana aspék hidrologis di urang mah teu wudu beungharna. Mun cek istilah Karl A. Witfogel (urang Jerman) mah urang Sunda téh kakolomkeun kana hydrolic society, masarakat nu teu leupas tina cai. Ari kituna mah geus pada-pada maphum yén tanah Sunda téh cenah kawentar daérah nu subur ma’mur. Ari salasahiji ciri suburna taneuh téh nyaéta ku cur-corna cai. Ceuk nu resep heureuy téa mah cenah diciptakeunana Tatar Sunda ku Gusti Alloh téh ngadamelna ogé bari “marahmay, tur imut ngagelenyu”.

Geura urang guar, aspek hidrologis nu patali jeung pola linier, ngaran Andir upamana. Éta kecap téh seuhseuhanana mah kalawan torojogan diadaptasi tina talajak alam aspék hidrologis, anu saharti jeung huluwotan (springs), séké atawa cinyusu. Disawang tina jihat sajarah, munasabah Andir (lebah Bandara Husen Sastranegara) téh baheulana teu bina ti sumur. Ku lantaran éta tempat téh subur ku cai, Andir téh harita jadi tempat anu kagiridig. Jadi tempat pangimpungan jalma-jalma nu lumampah jauh boh nu badarat boh nu tumpak kuda pikeun ngaso jeung ngaleungitkeun hanaang. Lila-lila mah éta tempat téh jadi ramé, jadi pangjugjugan ti mana-mana. Nilik kana talajak alam nu aya di tatar Sunda, bawirasa mun di unggal tempat aya lembur nu dingaranan Andir. Di éta tempat bakal manggihan kalawan langsung aspék hidrologis anu disebut cinyusu, séké nu pernahna di suku gunung atawa lamping. Conto pola linier nu pakait jeung aspek hidrologis séjénna upamana ngaran: Empang, Parigi, Dano, Bendungan; Léngkong; Parung; Dermaga, jsté.

Ari pola nu kadua, lantaran gabungan téa tina dua aspek atawa leuwih (aspek hidrologis jeung aspék séjén kaasup rupaning istilah) di antarana: ci (cai): Ci-malaka; séké: Sékéloa; leuwi: Leuwidaun; curug: Curugsigay; bantar: Bantarmara; muara: Muararajeun; balong: Balonggedé; sawah: Sawahkurung; parakan: Parakansaat; situ: Situaksan; émpang: Émpangsari; solokan: Solokanjeruk; kali: Kalipucang; karang: Karangnini; ranca/rawa: Rancapurut, Rawabadak; sagara: Sagaraanakan; sumur: Sumurbarang; talaga: Talagawarna; tambak: Tambaksari; lebak: Lebaksiuh; parigi: Parigimulya jrrd.

Tah lebah akumulasi tina ngaran-ngaran tempat di Tatar Sunda nu ditataan di luhur, bawirasa mun diproséntasekeun téh tangtu bakal didominasi ku ngaran nu dimimitian ku kecap ci. Naon sababna? Perlu aya panalungtikan nu leuwih jero.

Lian ti aspék hidrologis, ngaran tempat téh sok dipatalikeun ogé jeung aspék morfogéologis (dumasar kana kontur permukaan bumi) deuih. Ari pola linier nu patali jeung aspek morfogeologis di antarana: Punclut/Penclut, Legok, Tegal, Talun; Genténg jsté. Sedengkeun pola nu ngindung ka nu kadua Lemah Neundeut, upamana. Éta ngaran téh diadaptasi tina kaayaan lemah (taneuh) anu neundeut akibat ayana rohang di jero taneuh anu kosong (téktonik) nu ahirna ngareunteutkeun struktur taneuh. Conto-conto séjénna ngaran tempat nu diadaptasi tina aspék morfogéologis nu ngindung kana pola nu kadua, upamana baé: tina kecap tegal jadi ngaran Tegalkalong; kebon: Kebonjukut; cadas: Cadasngampar; pasir: Pasirjati; batu: Baturéok; guha: Guhapawon; legok: Legokhuni; bojong: Bojongméron; ujung: Ujungkulon; geger: Gegerkalong; tanjung: Tanjungsari; pulo: Pulomajeti, jrrd.

Kasus nu spésifik, deskripsi ngaran tempat nu patali jeung aspék morfogéologis bakal leubeut kapanggih di daérah pakidulan Tatar Sunda nu manjang ka tebéh wétan. Éta tempat téh mangrupa kawasan pagunungan anu katelah Southern Mountains, nu nuduhkeun hiji daérah pagunungan (non vulkanik). Tina kontur taneuh modél kitu munasabah mun di éta tempat loba nu dicokot tina talajak alam. Kota Tasikmalaya, apan salah sahiji cirina loba ngaran tempat nu maké ngaran gunung, nepi ka sohor ku jujuluk the ten thousand hill of Tasikmalaya. Kesan pernah ayana talajak alam modél kitu téh bisa diidentifikasi ngaliwatan ngaran tempat nu maké kecap gunung. Upamana bagian wilayah kota nu dibéré ngaran: Gunung sabeulah, Gunung lipung, Gunungroay, Gunung sari, Gunung gadog, Gunung pereng, Gunung awi, Gunung jambé, Gunung putat, Gunung Kicau (baca: ki-ca-u, sanes kicow), Gunung Pongpok jrrd.

Sedengkeun aspek biologis sok dipatalikeun jeung lingkungan alam (sistem ékologis) nu aya di sabudeureunnana. Ngaran tempat biasana dicirian atawa ngarujuk kana aspek flora jeung fauna. Upamana flora, nyaéta tangkal nu aya atawa nu hirup di éta tempat. Geura urang pedar nu patali jeung pola linier dina aspek biologis. Upamana ngaran Kosambi. Mungkin baé éta tempat téh harita mah can boga ngaran. Pikeun kapentingan nuduhkeun éta tempat, kabeneran deuih di dinya téh aya tangkal kosambi nya tuluy ditarelah baé ngaran Kosambi, malah nepi ka ayeuna. Di tatar Sunda bawirasa asa loba pisan ngaran tempat nu maké ngaran tutuwuhan/tangkal tina pola linier. Geura urang tataan ngaran-ngaranna, saperti: Garut, Bayongbong, Sentul, Kosar, Katapang, Dangdeur, Calingcing, Dukuh, Rambutan, Balingbing, Cangkuang, Baros, Loa, Menteng, Bintaro, Bencoy, Jati, Paséh, Kopo, Kirisik, Haramay, Petir, Kawista, Kroya, Gorda(h), Gempol; Gandasoli; Gambir; Gadog, Jamblang, Jambu, Jampang, Darangdan, Bugel, Bihbul. Gombong, jrrd.

Demi pola nu kadua, nya eta Haurkonéng, Haur Pancuh, Haur Pugur, Buahdua, Warudoyong, Kalapanunggal, Kasomalang, Kiaracondong, Gintunglempeng, Jatitujuh, Kawungluwuk, Pakuhaji, Kadungora, Rengasdengklok, jrrd. Kaasup ngaran tempat séjénna, Dungusmaung (dungus atawa rungkun; maung), Leuweungtiis (leuweung; tiis (aspék klimatologis)), Pengkolan Asem, Warung Togé, Leuwilaisah, jrrd.

Kumaha ari ngaran tempat nu dicokot tina aspék sosial? Ngaran Banceuy (lebah alun-alun Bandung beulah kalér) upamana. Banceuy téh sacara étimologis ngabogaan harti kompléks kuda, kaasup istal jeung nu ngurusna. Ieu patempatan téh gelarna sabada aya jalan raya pos (Grote Postweg) nu ngembat ti Anyer ka Panarukan téa. Ieu Banceuy téh sok dipaké tempat pangreureuhan atawa bagantina kuda pikeun kapentingan transportasi jeung kaperluan pos (pasuratan) harita. Mun aya surat atawa barang ti Batawi kudu dianteurkeun ka Semarang, nya tangtu baé moal kuateun mun kudu meleter kuda hiji nepi ka Semarang. Munasabah pisan upama ngaran Banceuy téh aya méh di tempat (kota) nu kaliwatan ku éta jalan.

Conto séjén, Balubur. Apan éta ogé teu leupas tina aspék sosial jaman pangawulaan. Harita balubur téh ngaran tempat aya dina kakawasaan bupati (boga hak istiméwa). Mun cara ayeuna mah meureun sarua jeung kompléks perumahan pejabat (para menak) kabupatén. Conto séjénna nu patali jaman pangawulaan: Patrol, Karéés, Régol, Pamager sari, Pungkur jsté. Atuh ngaran-ngaran nu maké kecap kekebonan luyu jeung tangkal nu dipelakna (lelewek Bandung), upamana: Kebon Kalapa, Kebon Jukut, Kebon Kawung jrrd. éta ogé teu leupas tina aspék sosial harita. Kebon kopi di Ciaruteun (Bogor), apan teu leupas tina sétting sosial malah kaasup setting kultural, nyaéta tempat dkapanggihna prasasti batutulis Kebon Kopi. Éta tempat téh ngait kana jaman ‘tanam paksa’ Culturstelsel nu ngawajibkeun masarakatna marelak kopi. Harita leuweung dibabad pikeun dijadikeun kebon kopi. Nepi ka ayeuna éta tempat téh nelah kampung Kebon kopi. Titinggal cultur stelsel téh, nu abadi nepi ka kiwari sok dikarawihkeun, cenah:

Dengkleung déngdék, buah kopi raranggeuyan

Ingkeun anu déwék ulah pati diheureuyan.


Ari ngababad leuweung pikeun kapentingan pitempateun ilaharna sok disebut ngababakan. Mun rék ngababakan tara leupas sistem kapercayaan masarakatna ngeunaan hadé-goréngna hiji tempat. Tina sistem pangaweruh masyarakatna kana panataan patempatan nya lahir istilah-istilah topografi saperti: galudra ngupuk, pancuran emas, satria lalaku, kancah nangkub jsté. Tah lembur meunang muka anyar téh sok ditarelah wé kampung babakan.

Di Bandung gé apan sakitu ngaleuyana ngaran tempat nu maké kecap babakan, saperti Babakan Surabaya, Babakan Ciamis, Babakan Sumedang, Babakan Ciparay jsté. Éta ngaran-ngaran tempat téh raket pisan patalina jeung talajak sosial waktu ngadegkeun éta tempat. Babakan Surabaya upamana, dalit pisan jeung talajak sosial, ku kajadian dipindahkeunana instalasi militér, pabrik senjata/mesiu nu sok disebut Artillerie Contructie Winkel (ACW) ti Ngawi jeung Surabaya ka lelewek Kiaracondong. Ayeuna mah éta pabrik senjata téh katelah PINDAD. Ti dinya loba pagawé ACW (urang Surabaya jeung Ngawi) nu pindah ngaradon “bedol désa” ka Tatar Sunda. Cék Haryoto Kunto, nya ti harita aya kacapangan dina wangun sisindiran keur ngageuhgeuykeun urang Jawa nu unina “Jawa kowék dagang apu, datang poék teu diaku”. Ieu geuhgeuyan téh lantaran loba “bedoler” datangna ka Bandung kapeutingan. Boa boa pedah naék spur “Si Kuik” kawasna mah, anu ngadided majuna jeung loba eureunna téa. Sadatangna ka Bandung, tuluy baé muka lembur, arimah-imah, nya katelah wé babakan Surabaya.

Masih cék Haryoto, aya talajak sosial anu unik sabudeureun kota Bandung harita. Bawirasa ayeuna ogé masih dipaké. Nyaéta sebutan ‘dayeuh’. Dayeuh téh mangrupa istilah anu populér pikeun ngarujuk kota Bandung. Jadi nyaba ka ‘dayeuh’ maksudna indit ka Bandung.

Ari sétting kultural nyaéta ngurung kana ngaran tempat nu dipatalikeun jeung unsur-unsur gagasan atawa ide saperti: aspék mitologi, folklore, sistem kapercayaan masarakatna. jsb. Najan dina émprona mah dalit jeung seting sosial. Saupama ngajujut ngaran tempat, teu kakobet ku cara boh setting fisikal, boh setting sosial nya tarékah pamungkas téh maké setting kultural. Lamun loba ngaran tempat/kota di tatar Sunda nu teu bisa dijujut maké perspéktif fisikal, nya wayahna kudu dibantuan ku mitologi, folklore jeung sistem kapercayaan. Majaléngka pan ngaitna téh jeung mitologi Nyi Rambut Kasih, Bandung nyantélna jeung carita legénda Sangkuriang, Sumedang jeung étimologi Insun Medal jste. Réa kénéh ungkabeun mah saperti Tanjakan Sahrudin? Dago Jawa? Selagedang? Gado Bangkong? Curug Pangantén? Gunung Tampomas? Gunung Galunggung? jrrd. Lebah dieu perlu metakeun jampé pamaké téh. Dina nyukcruk ngaran tempat, informasina téh biasana nyamuni disatukangeun budaya nu jadi bagian integral tina kahirupan masarakatna.

Nyukcruk sarsilah ngaran Plumbon, Karapyak, Palimanan jste. mun kurang-kurangna urang apal kana kasangtukang budaya, tangtu bakal lebeng, bakal poékkeun. Nya cara maluruhna, kahiji ku jalan mesék éta kecap sacara étimologis; nu kadua dipatalikeun jeung aspék sosial budaya jaman harita ngeunaan éta tempat, saperti conto kasus Tanjakan Émén di luhur.

Geura urang pesék, upamana Palimanan. Naon sababna bet dingaranan Palimanan? Singhoréng aya sasakalana. Kecap palimanan téh sacara étimologis asal kecap tina liman (Kawi) nu hartina gajah, dibéré rarangkén barung (konfiks) pa-an nu hartina tempat. Sabada dirarangkenan éta kecap ngandung harti tempat nu dicicingan ku gajah. Ceuk légégna mah komplék gajah.

Naha maké aya gajah di éta tempat? Demi kota Palimanan, aya di daérah bawahan karajaan Cirebon (Sultan Cirebon). Ari Sultan téh nya raja téa. Demi nu jadi raja harita, (patalina jeung kontéks sosiokultural mitis-magis) boga anggapan yén miara gajah (satwa kalangenan) mangrupa salahsahiji kasaktén anu gedé pisan pangaruhna kana kalungguhan jeung komara éta raja. Nurutkeun B. Anderson dina seuhseuhanana tradisi pikiran politik Jawa (Sunda) kacida muhit jeung mentingkeunana kana kamampuh museurkeun kasaktén. Tah lebah miara satwa di lingkungan karaton/karajaan, dianggap bisa népakeun karakter nu sarua ka raja. Mawat gajah (salaku mitos) dipercaya bisa ngalambangkeun kaagungan, kakuatan sarta kasaktén éta raja/sultan.

Tina pedaran di luhur, katitén yén ngaran-ngaran pilemburan husus di Tatar Sunda teu sagawayah. Unggal ngaran tempat téh ngabogaan kasangtukang kasajarahan (sasakala) nu patali jeung setting fisikal, setting sosial jeung setting kultural. Nya kekecapan karuhun urang yén lembur matuh, dayeuh maneuh banjar karang pamidangan téh ninggang dina kekecrék. ***

Dicutat sagemblengna tina Cupumanik No.17/2004

SundaBlog

Hak Cipta ditangtayungan ku undang-undang. Salira diwenangkeun nyutat ieu tulisan - boh sapalih atanapi sagemblengna - kalawan sarat kedah nyerat ngaran nu nulis sareng live link (tumbu anu tiasa di-klik) ka SundaBlog. Mugi janten perhatosan.
Aos seratan sagemblengna...


01 Desember 2011

Ebook Haratis: Ngawayang Teu Direbaban


Aya kitu wayang nu teu make rebab? Padahal rebab teh kacida pentingna dina pagelaran wayang mah. Ari eta wayang dina radio, ku naon bet sok ujug-ujug hurung sorangan? Jaba lalakonna tara anggeus deuih? Ari uwa Sukma, ku naon pangna dipecat padahal anjeunna geus kawentar wartawan anu 'beresih'?

Eta ngan ukur sababaraha pananya anu moal kajawab lamun henteu maca carita sagemblengna. Dina ieu eBook baris kakoreh singhoreng antara dimensi rasional jeung irrasional teh henteu teges saperti bodas jeung hideung, sabab di tengah-tengahna aya dimensi kulawu (abu-abu). Nya di dieu pisan hudangna padungdengan antara logika anu sing sarwa rasional jeung kanyataan pikahelokeun anu keur disanghareupan.

Supados langkung jentre, aos bae eBook Sunda haratis Ngawayang Teu Direbaban yasana Ensa Suwarna. Ebookna tiasa diundeur di dieu.

SundaBlog

Hak Cipta ditangtayungan ku undang-undang. Salira diwenangkeun nyutat ieu tulisan - boh sapalih atanapi sagemblengna - kalawan sarat kedah nyerat ngaran nu nulis sareng live link (tumbu anu tiasa di-klik) ka SundaBlog. Mugi janten perhatosan.
Aos seratan sagemblengna...